رسم و رسوم شب یلدا و انتخاب لباس

شب چله به‌عنوان بلندترین شب سال، برای ما ایرانی‌ها پر از خاطره است و نیاکان ما هر سال آن را جشن گرفته اند.

شب یلدا از زمان غروب آفتاب آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود وتا طلوع آفتاب اول دی به پایان می‌رسد.

یلدا یعنی چه؟

یلدا  یک واژه سریانی به معنی زایش و تولد است. زبان سریانی در بین مسیحیان رایج بود. ابوریحان بیرونی، شب یلدا را میلاد اکبر نام نهاد و علت آن را تولد خورشید عنوان کرد. احتمالا مسیحیانی که از روم باستان وارد ایران شدند کلمه یلدا را وارد زبان فارسی کردند.

شب چله یعنی چه؟

از فردای این شب، چله بزرگ زمستان شروع می‌شود. درتقویم  ایران قدیم که در کار‌های کشاورزی و دامپروری استفاده می شد. ایرانیان دو موسم از سال را به نام چله می نامیدند. یکی چله تابستان که از تیرآغاز می‌شد ودیگری چله زمستان که از دی‌ماه. بیست روز بعد هم چله کوچک نام داشت.

چله بزرگ زمستان بعد از شب یلدا است ودر واقع شروع زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. به طور کلی شب یلدا به شکل رسمی به حدود ۵۰۰ سال، قبل از میلاد برمی‌گردد. یلدا در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان، وارد شده است.

پیروزی روشنایی و نور بر ظلمت و تاریکی

در روزگاران باستان، زندگی‌ مردم بر پایه کشاورزی و دامپروری بود و تأثیرات آب و هوا برایشان بسیار مهم بود.

آن‌ها تأثیر نور و تاریکی و گرما و سرما را بر زندگی‌شان می‌دیدند. از تأثیراتی که می‌گرفتند به این نتیجه رسیده بودند که نور، روز و خورشید، نماد آفریدگار و نیکی ست. در مقابلِ آن، شب و سرما نشانه‌های اهریمن و پلیدی.

آن‌ها به این باور رسیده بودند که شب و روز، روشنایی و تاریکی، در یک جدال همیشگی به سر می‌برند. روز‌های بلندتر، نشانه پیروزی روشنایی، و روز‌های کوتاه‌تر نشانه‌ غلبه تاریکی بود.

به این ترتیب آن‌ها آخرین روز پاییز که بلندترین شب سال است، جشن می‌گرفتند. چرا که فردای آن، روز‌ها کم‌کم طولانی‌تر شده و آفریدگار بر اهریمن نور بر تاریکی پیروز می‌شود.

شب تولد مهر و میترا (خورشید) و آغاز خلقت

آیین مهر یا میترائیسم در ایران قبل از دین زرتشتی رواج داشت. این آیین برپایه پرستش میترا (مهر) بود. میترا هم نماینده عشق و محبت است و هم واسطه‌ی بستن پیمان‌هاست. مهرداورِ میان جنگاوران بوده و دروغگویان و عهد‌شکنان را مجازات می‌کند. نماد این ایزد حلقه‌ است. عده ای ادعا می‌کنند، پیشینه حلقه ازدواج به اسطوره میترا می‌رسد. خورشید هم نماد ظاهری میترا ست. شب یلدا شب میلاد مهر است.

آداب و رسوم شب یلدا چیست؟

آداب و رسوم شب یلدا در طول زمان تغییر چندانی نکرده است.

آتش

ایرانیان باستان دور آتش جمع می شدند کم کم کرسی و در نهایت بخاری مجلس راگرم می کند. البته بعضی هم معتقدند که آتش را برای برطرف کردن نحسی اهریمن و تاریکی است.

قصه‌خوانی و مثل‌گویی

به این صورت که خانواده‌ها در این شب گرد هم می‌آمدند و پیرترها برای همه قصه یا مثل تعریف می‌کردند.

مثل ها واقعیت ندارند وبیشتر قهرمان‌های آن جانوران، دیوان و پریان هستند و بیشتر جنبه سرگرمی دارند.

در هر نقطه‌ای از کشور قصه‌های مربوط به فرهنگ شان رواج بیشتری دارد. مثلا آذربایجانی‌ها قصه حسین کرد شبستری  و خراسانی‌ها بیشترازقصه های شاهنامه می خوانند.

فال حافظ در شب یلدا

تفال بر حافظ باخواندن حمد و توحید و گفتن جمله هایی چون:«ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…»

از آنجا که بیشترغزلیات حافظ عرفانی، عاشقانه و امیدوارکننده است، فال‌ها معمولا روحیه بخش هستند.

شاهنامه خوانی

شاهنامه خوانی به روش نقالی از قدیم در شب یلدا رواج داشت. اما متاسفانه کم کم دارد کمرنگ می شود.

سفره شب یلدا

از جذاب‌ترین بخش های شب یلدا، خوردنی‌های آن است. در دوران قدیم در شب یلدا ، سفره‌ای به نام میَزد پهن می‌کردند. آن‌‌ها میوه‌های خشک وتر ، آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان لُرک بر سفره می‌گذاشتند. از اجزای دیگر این سفره آتشدان، عطردان، بخوردان و بَرسَم بود. بَرسَم ابزاری برای خواندن دعاست واز جنس شاخه گیاهی خاص، یا فلزِ برنج و نقره ساخته می‌شود.

میوه‌های شب یلدا

میوه‌ها جزء اصلی از سفره یلدا هستند. به ویژه میوه‌های سرخ رنگ که نماد خورشید است.

انار

انار میوه اصلی سفره شب یلداست. گذشتگان انار را  به دلیل دانه های زیادش میوه‌ باروری و برکت می‌دانستند. انارقرمزنماد شادی و خورشید است. ایرانیان معتقد بودند با خوردن انار درشب یلدا برکت ونیروی باروری جادویی آن را در خود افزایش می‌دهند.

هندوانه

هندوانه از میوه های مخصوص فصل تابستان است و معتقدند اگر در اول فصل سرما هندوانه خورده شود سراسر چله بزرگ و کوچک را احساس سرما نخواهند کرد هندوانه هم از میوه های قرمز و نماد خورشید است و همچنین پردانه و نماد برکت است.

از دیگر میوه های پاییزی مانند سیب، پرتقال، لبو، کدو، خرمالوو… می توان نام برد.

آجیل شب یلدا

مغزهایی مثل پسته، گردو، بادام و فندق در کنار این‌ها انجیر و توت خشک ، نخودچی و کشمش در بین آجیل شب یلدا وجود داشته است. همچنین تخمه هندوانه و نخود و گندم برشته ، شاهدانه، و کدو هم جز آجیل‌های شب یلدا بود.

امروزه باسلق، پشمک، برگه میوه و میوه خشک هم به تنقلات شب یلدا اضافه شده است البته باید به کالری بالای هر کدام از این موارد به علاوه  صرف شام توجه کنید.

همه این‌ها جنبه سمبلیک دارند و نماد، تندرستی ، برکت ، فراوانی و شادی هستند.

مردم در مناطق مختلف ایران در گیلان ، مازندران ، گلستان ، خراسان ، لرستان ، کردستان ، کهکیلویه و بویراحمد و… آداب و رسوم خاص خود را درشب یلدا دارند که هر کدام با توجه به سنت و فرهنگ آن منطقه و  خوراکی های مخصوص آنها ، شب یلدا را در کنار بزرگان فامیل جشن می گیرند.

امروزه کارت پستال های طراحی شده به روش دستی یا چاپی ودیجیتالی برای ارسال از طریق تلفن همراه و اینترنت به منظور تبریک شب یلدا وجود دارد.

لباس یلدایی:

امروزه با توجه به المان های یلدایی شناخته شده همچون رنگ قرمز و سبز هندوانه و رنگ قرمز انار و طرح های این دو میوه ی معروف شب یلدا تولید کنندگان لباس سعی کردند لباس هایی با تم یلدایی با رنگ ها و المان های یلدایی طراحی وتولید کنند. فروشندگان این گونه لباس ها هم بیشتر فروشگاه لباس کودک می باشد البته گاهی ست های یلدایی برای همه اعصای خانواده اعم از پدر و مادر و فرزندان هم تولید می شود که جذابیت خاص خود را دارد .

در کنار لباس یلدایی بچگانه و بزرگسال اکسسورهایی همچون تل و گلسر و گوشواره و گردنبند و دست بند با تم یلدایی وجود دارد. تل ها و گل سر هایی به شکل و طرح هندوانه و انار برای دختران و پاپیون هایی با طرح هندوانه برای پسران و گوشواره و گردنبند و انگشتر و دست بند با طرح های انار مخصوص شب یلدا وجود دارد. فروشگاه اینترنتی لباس بچه گانه آوات رشت هم کلسیونی متنوع از لباس های یلدایی برای انواع سلیقه در اختیار مشتریان خوب خود قرار می دهد.

همه ی این ها برای داشتن یک شب به یاد ماندنی در کنار خانواده و گذراندن این شب خوش طولانی انجام می شود.